Για πολλά χρόνια, το κυρίαρχο ερώτημα σε ό,τι αφορά την Τουρκία ήταν κατά πόσον η χώρα αυτή θα αποκτήσει έναν πιο ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή ή θα συνεχίσει τον δρόμο της προσέγγισης με την Ευρώπη.
Τον τελευταίο καιρό αρχίζει να διαγράφεται μια απάντηση: τίποτα από τα δύο. Οι σχέσεις της Τουρκίας και με τις δύο περιοχές είναι επισφαλείς. Όπως επισημαίνει ο Ντάνιελ Ντόμπεϊ στους Financial Times, έχουν αλλάξει πολλά από τότε που ο Ταγίπ Ερντογάν πέρασε για τελευταία φορά τις πύλες των Ηνωμένων Εθνών, το 2011, ένα μήνα μετά την αποθέωσή του από τα πλήθη στην Αίγυπτο, την Τυνησία και τη Λιβύη, τις χώρες της αραβικής άνοιξης.
Την εποχή εκείνη, η Τουρκία υποστήριζε ότι η βελτίωση των εμπορικών της σχέσεων με τη Μέση Ανατολή θα τη βοηθούσε να μειώσει την εξάρτησή της από την Ευρώπη. Το πρώτο επτάμηνο αυτού του χρόνου, όμως, οι εξαγωγές της προς τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο μειώθηκαν κατά 13% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο.
Τον περασμένο Αύγουστο, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσαν ότι θα καθυστερήσουν μια επένδυση 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ένα εργοστάσιο άνθρακα της Τουρκίας. Η Αγκυρα ήλπιζε ότι με την επένδυση αυτή θα μείωνε τις εισαγωγές ενέργειας που της κοστίζουν 60 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Ο υπουργός Ενέργειας Τανέρ Γιλντίζ εξέφρασε την ελπίδα η απόφαση των ΕΑΕ να μην οφείλεται σε πολιτικούς λόγους.
Το πιθανότερο όμως είναι να συμβαίνει ακριβώς αυτό. Η Μέση Ανατολή έχει γίνει ένας χώρος γεμάτος προβλήματα για την Τουρκία του Ερντογάν. Η Συρία έχει πλέον εχθρικές σχέσεις μαζί της. Το ίδιο ισχύει για το Ιράκ και το Ιράν. Στον Λίβανο απήχθησαν πρόσφατα δύο πιλότοι των Τουρκικών Αερογραμμών.
Αλλά και με την Αίγυπτο έχει ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο μετά το πρόσφατο πραξικόπημα. Η Τουρκία υποστήριζε τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και είχε αποφασίσει να ενισχύσει την κυβέρνηση του Μοχάμεντ Μόρσι με 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Μόρσι όμως ανετράπη. Και ο διάδοχός του, ο στρατηγός Αμπντέλ Φάταχ αλ-Σίσι, ενισχύεται τώρα από τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα. Η νέα κυβέρνηση της Αιγύπτου έχει καταστήσει επιπλέον σαφές ότι δεν θέλει τουρκικά σίριαλ στα κανάλια της χώρας. Και οι τούρκοι εξαγωγείς έχουν όλο και περισσότερα προβλήματα.
Η απόφαση των Εμιράτων να καθυστερήσουν την επένδυση των 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων δεν θα έπρεπε έτσι να προκαλέσει έκπληξη στην Τουρκία.
Οι σχέσεις με την Ευρώπη είναι επίσης δύσκολες, αν και όχι κακές. Όταν η Αγγελα Μέρκελ επέκρινε την καταστολή εναντίον των διαδηλωτών τον περασμένο Ιούνιο, ο υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τουρκίας Εγκεμέν Μπαγκίς δήλωσε ότι η πολιτική επιβίωση της καγκελαρίου δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Μετά τη θριαμβευτική επανεκλογή της Μέρκελ, ο Μπαγκίς μάλλον θα πρέπει να αναθεωρήσει τις εκτιμήσεις του.
Ο ίδιος άνθρωπος προέβλεψε πρόσφατα ότι οι «προκαταλήψεις» της Ευρώπης θα εμποδίσουν την ένταξη της χώρας του στην Ενωση. Αλλοι τούρκοι αξιωματούχοι απέδωσαν σε αυτές ακριβώς τις «προκαταλήψεις» την απόφαση να ανατεθεί η οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2020 στο Τόκυο.
Η εξέλιξη των σχέσεων της Τουρκίας τόσο με τη Μέση Ανατολή όσο και με την Ευρώπη δεν αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του Ερντογάν. Οι λόγοι που το τοπίο έχει αλλάξει τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια και στις δύο περιοχές βρίσκονται αλλού. Πολλοί είναι εκείνοι, όμως, που θεωρούν ότι τα προβλήματα της Τουρκίας οξύνονται λόγω του τρόπου με τον οποίο ο πρωθυπουργός της συμπεριφέρεται τόσο απέναντι στους συμμάχους του όσο και απέναντι σ'εκείνους που θεωρεί εχθρούς του.
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η απόφαση του τούρκου πρωθυπουργού να ανακοινώσει αυτή την εβδομάδα ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων με στόχο την επέκταση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και την εκτόνωση των εντάσεων τόσο με την ΕΕ όσο και στο εσωτερικό της χώρας. Ο επόμενος στόχος της Τουρκίας είναι να εξασφαλίσει μια έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών από το 2015.
Όμως τα περιφερειακά της προβλήματα εξακολουθούν να είναι μεγάλα. Η Τουρκία φιλοξενεί μισό εκατομμύριο σύρους πρόσφυγες και ο πόλεμος μαίνεται στα σύνορά της. Ο Ερντογάν αισθάνεται χωρίς αμφιβολία προδομένος από την απόφαση της Ουάσινγκτον να μην εξαπολύσει επίθεση εναντίον του καθεστώτος Ασαντ. (Financial Times)
